موشک کروز؛ از ردپای نازی ها تا ویژگی ها و انواع - پایگاه خبری شیرگاه نیوز

تاریخچه

ایده یک اژدر هوایی در فیلم انگلیسی نابودنماینده کشتی هوایی (The Airship Destroyer) در سال 1909 به نمایش درآمد که در آن اژدر های پرنده که به صورت بی سیم کنترل می شدند برای ساقط کردن کشتی های هوایی بمب افکن استفاده می شد.

در سال 1916، خلبان آمریکا لاورنس اسپری ساخت و ثبت حق مالکیت یک اژدر هوایی را انجام داد. با الهام از این آزمایشات، ارتش آمریکا یک بمب پروازی مشابه به نام کترینگ باگ (Kettering Bug) را توسعه داد. آلمانی ها نیز آزمایشاتی را با گلایدر های کنترل از راه دور انجام داده بودند که ساخت آن ها توسط زیمنس-شوکرت در سال 1916 شروع شد.

در بازه زمانی بین جنگ های جهانی اول و دوم، لرینکس (Larynx) توسط انگلیسی ها معرفی گردید که یک هواپیمای بدون خلبان بود و چند پرواز آزمایشی در دهه 1920 انجام داد.

در شوروی سابق، سرگئی کورولف بین سال های 1932 تا 1939 پروژه موشک کروز GIRD-06 را راهنمایی می کرد.

اما موشک کروز مدرن بیشتر با هواپیمای بدون خلبان یا بمب پرنده V-1 فراوری آلمان پیوند خورده است که در ماه های پایانی جنگ جهانی دوم مورد استفاده نهاده شد.

بمب پرنده V-1 طولی برابر با 7.6 متر و توانایی حمل 907 کیلوگرم مهمات انفجاری را داشت. برد حداکثری این هواپیمای بدون خلبان حدود 400 کیلومتر بود. V-1 دارای سیستم راهنمایی ژیروسکوپی و مجهز به یک پیشرانه پالس جت ساده بود که به واسطه صدای فراوری شده از آن، V-1 به نام بمب همهمه نیز شناخته می شد.

بلافاصله پس از اتمام جنگ، نیروی هوایی آمریکا 21 پروژه موشک راهنمایی شونده مختلف را در دستور کار خود واقع شده است. تمام پروژه ها به استثنای چهار مورد تا سال 1948 لغو شدند. چهار پروژه شامل Air Materiel Command BANSHEE، SM-62 Snark، SM-64 Navaho، و MGM-1 Matador می شدند. پروژه BANSHEE نیز در آوریل 1949 لغو شد. به طور همزمان، نیروی دریایی آمریکا پروژه ای به نام عملیات بامبل بی (Operation Bumblebee) را با هدف توسعه موشک های سطح به هوا (SAMs) را دنبال می کرد. این پروژه به معرفی فناوری هایی منجر شد که بر دیگر پروژه های موشکی ارتش آمریکا تاثیرگذار بودند.

طی جنگ سرد، آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق آزمایش های بیشتری را انجام داده و موشک های کروز اولیه را در خشکی، زیردریایی ها و هواپیما مستقر کردند. نتیجه اصلی پروژه موشک زیردریایی نیروی دریایی آمریکا معرفی موشک SSM-N-8 Regulus مبتنی بر بمب پرنده V-1 بود.

نخستین موشک سطح به سطح نیروی هوایی آمریکا MGM-1 ماتادور بود که دارای بال و قابلیت حمل کلاهک هسته ای و از نظر مفهومی شبیه به V-1 بود. استقرار موشک های کروز در خارج از آمریکا در سال 1954 و با استقرار سامانه های موشکی در آلمان غربی و پس از آن در تایوان و کره جنوبی شروع شد. در هفتم نوامبر 1956، نیروی هوایی آمریکا واحد های ماتادور را در آلمان غربی مستقر کرد. این اقدام در واکنش به بحران ناشی از حمله شوروی سابق به مجارستان برای سرکوب انقلاب مجارستان در سال 1956 انجام شد.

بین سال های 1957 تا 1961، آمریکا یک برنامه جاه طلبانه و پر هزینه برای توسعه یک موشک کروز که از انرژی هسته ای نیرو می گرفت و به نام موشک فراصوت کم ارتفاع (SLAM) شناخته می شد را دنبال کرد. این موشک برای پرواز پایین تر از دید راداری دشمن با سرعت بیش از 3 ماخ و حمل بمب های هیدروژنی که آن ها را در راستا حرکت خود روی منطقه دشمن فرو می ریخت، طراحی شده بود. اگرچه در سال 1961 پیشرانه 500 مگاواتی یک آزمایش را با موفقیت پشت سر گذاشت، اما این محصول هیچگاه وارد خط فراوری انبوه نشد. این پروژه در نهایت به نفع توسعه پروژه موشک بالستیک قاره پیما (ICBM) کنار گذاشته شد.

طراحی کلی

موشک های کروز به طور کلی از یک سیستم راهنمایی، کلاهک جنگی، و سیستم پیشران برخوردار هستند که در یک بدنه مجهز به بال های کوچک و دم برای کنترل بهتر پرواز گرد هم می آیند. یک کلاهک جنگی متعارف یا یک کلاهک جنگی هسته ای در موشک های کروز به کار گرفته می گردد. موشک های کروز معمولا از یک پیشرانه جت نیرو می گیرند که پیشرانه های توربوفن ترجیح داده می شوند، زیرا کارایی بیشتری در ارتفاع پایین و سرعت فروصوت دارند.

پلتفرم های پرتاب

موشک های کروز توانایی پرتاب از سکو های زمینی، هوایی، دریایی و زیردریایی را دارند. هواپیما های جنگنده و بمب افکن های دوربرد قادر به حمل و شلیک موشک های کروز هستند. در خشکی، موشک های کروز بیشتر از روی سامانه های متحرک جاده ای پرتاب می شوند، اما امکان پرتاب آن ها از سکو های ثابت نیز وجود دارد.

در دریا، امکان پرتاب موشک های کروز از روی کشتی و زیردریایی ها وجود دارد. زیردریایی ها هنگام قرارگیری در سطح و زیر آب توانایی پرتاب موشک های کروز را دارند. در آوریل 2010، شرکت روسی Kontsern-Morinformsistema-Agat نسخه ای از موشک کروز روسی کالیبر (Kalibr) با توانایی پرتاب از یک کانتینر استاندارد را معرفی کرد. بر همین اساس، هر وسیله نقلیه که قادر به حمل یک کانتینر باشد می تواند به یک سکوی پرتاب موشک کروز تبدیل گردد.

نیروی پیشران و پرواز

موشک های کروز دارای پیشرانه های جت هستند. بیشتر موشک های کروز سرعت فروصوت دارند و از پیشرانه های توربوفن و توربوجت استفاده می نمایند. در شرایطی که کمتر رایج است، موشک های کروز سوپرسونیک و هایپرسونیک از پیشرانه های رم جت و اسکرم جت استفاده می نمایند. بعضی موشک های کروز دارای پیشرانه راکتی به عنوان یک تقویت نماینده در مرحله نخست پرواز یا برای افزایش سرعت و دستیابی به سرعت های فراصوت در مرحله پایانی پرواز هستند.

موشک های کروز تا زمانی که پایین تر از جو کره زمین باقی بمانند می توانند در ارتفاعات مختلف به سمت اهداف خود پرواز نمایند. راستا حرکت بیشتر آن ها نزدیک به سطح زمین باقی می ماند و گاهی اوقات آن ها تنها چندین متر از سطح زمین ارتفاع دارند. ارتفاع پایین پرواز موشک های کروز شناسایی آن ها را برای بیشتر سامانه های راداری و حسگر ها سخت می نماید مگر این که رادار یا حسگر هوابرد بوده و نظارت آن به سمت زمین باشد. همچنین، سطح مقطع راداری کم ردیابی آن برای سامانه های ضد موشکی را سخت می سازد.

بعضی موشک های کروز در ارتفاعات بالا پرواز نموده و در زمان رسیدن به هدف با زاویه تندی به سمت آن شیرجه می فرایند. پرواز در ارتفاعات بالا می تواند دامنه حرکت موشک را افزایش دهد، زیرا از بهره وری سوخت بیشتر نسبت به پرواز در ارتفاعات پایین برخوردار است. با این وجود، پرواز در ارتفاعات بالا می تواند شناسایی موشک توسط سامانه های دفاعی را راحت تر سازد، زیرا رادار ها و حسگر ها به طور معمول برای شناسایی و رهگیری تهدیدات در ارتفاع زیاد استفاده می شوند.

موشک های کروز می توانند ارتفاع خود در راستا پرواز را تغییر دهند تا از فواید پرواز در ارتفاع زیاد و کم برخوردار شوند. در این مورد، موشک های کروز به طور معمول ابتدا در ارتفاع زیاد پرواز نموده تا به افزایش دامنه حرکت آن ها یاری گردد، سپس به ارتفاع پایین آمده تا از دید سامانه های تشخیص و دفاعی پنهان بمانند.

راهنمایی

موشک های کروز می توانند به روش های مختلف راهنمایی شوند تا با دقت به سمت هدف خود حرکت نموده و از دید سامانه های دفاعی دور بمانند. یکی از نخستین روش های مورد استفاده برای راهنمایی موشک های کروز سامانه راهنمایی اینرسی (Inertial Guidance System) بود که همچنان نیز استفاده می گردد و اجازه می دهد موشک در یک راستا پروازی برنامه ریزی شده از پیش از پرتاب به سمت هدف حرکت کند. روش راهنمایی دیگر سیستم انطباق متقابل پشت سر هم جغرافیایی (TERCOM) است که در آن از مقایسه عوارض زمینی برای راهنمایی موشک استفاده می گردد. بعضی موشک های کروز به سامانه های GPS مجهز هستند که نیازمند اتصال به سامانه ماهواره ای GPS یا GLONASS است، اما می تواند دقت پرواز در راستا درست و برخورد با هدف نهایی با افزایش دهد.

سامانه های راهنمایی دیگر بیشتر در مرحله نهایی پرواز موشک برای افزایش دقت آن استفاده می شوند. یکی از آن ها سامانه راهنمایی لیزری است که از یک حسگر برای تشخیص هدف معین شده توسط لیزر استفاده می نماید، اما این سامانه می تواند غیر قابل اطمینان باشد، زیرا گرد و غبار و دود می توانند در لیزر اختلال ایجاد نموده یا موشک همیشه قادر به مشاهده لیزر یا هدف معین شده نباشد.

راهنمایی تلویزیونی یکی دیگر از روش های راهنمایی در مرحله پایانی پرواز موشک کروز است که در آن یک اپراتور از دوربینی که در دماغه موشک نهاده شده است برای شناسایی و راهنمایی دستی موشک به سمت هدف در مرحله پایانی استفاده می نماید. این روش اپراتور را قادر می سازد تا حمله را در صورت تشخیص مساله ای غیر متعارف در مرحله پایانی لغو کند. یک کاوشگر راداری نیز در دماغه بعضی موشک های کروز برای شناسایی و/یا حفظ حرکت موشک به سمت هدف در مرحله پایانی استفاده می گردد.

راهنمایی فروسرخ - راهنمایی موشک به سمت گرمای منتشر شده از اشیا، مانند پیشرانه ها - یکی دیگر از گزینه هایی است که ممکن است توسط موشک های کروز در مرحله پایانی پرواز استفاده گردد. با این وجود، راهنمایی فروسرخ نمی تواند در میدان های نبرد شلوغ بین سیگنال های فروسرخ دوست، دشمن یا تصادفی تمایز قائل گردد و معمولا همراه با سامانه های راهنمایی دیگر استفاده می گردد. یکی دیگر از سامانه های راهنمایی مورد استفاده توسط موشک های کروز تطبیق صحنه به روش همبستگی ناحیه ای (DSMAC) است که از یک دوربین در موشک برای یافتن هدف و مطابقت با تصویر ذخیره شده استفاده می گردد.

کلاهک جنگی

موشک های کروز معمولا به کلاهک های جنگی متعارف یا هسته ای مجهز می شوند، اما امکان تجهیز آن ها به کلاک های جنگی شیمیایی یا بیولوژیکی نیز وجود دارد. وزن و عملکرد کلاهک جنگی می تواند بسیار متفاوت باشد که به نوع موشک کروز و عملیات آن بستگی دارد.

دسته بندی

موشک های کروز می توانند بر اساس اندازه، سرعت (فروصوت یا فراصوت)، برد، و پلتفرم پرتاب دسته بندی شوند. اغلب نسخه های مشابه از یک موشک برای پرتاب از پلتفرم های مختلف فراوری می شوند. گاهی اوقات نسخه های قابل پرتاب از هواپیما یا زیردریایی اندکی سبک تر و کوچک تر از نسخه های قابل پرتاب از خشکی و کشتی هستند.

سامانه های راهنمایی متفاوت می توانند در انواع مختلف موشک های کروز به کار گرفته شوند. بعضی موشک ها می توانند به هر نوع سامانه راهنماییی مجهز شوند. موشک های کروز عظیم تر می توانند کلاهک های جنگی متعارف یا هسته ای را حمل نمایند، در شرایطی که نمونه های کوچک تر تنها کلاهک های جنگی متعارف را حمل می نمایند.

موشک های کروز هایپرسونیک

موشک های کروز هایپرسونیک قابلیت پرواز با سرعت حداقل پنج برابر سرعت صوت یا 5 ماخ را دارند.

نمونه ها:

• موشک 3M22 Zircon ساخت روسیه
• موشک BrahMos-II ساخت روسیه و هند با برد 600 تا 800 کیلومتر
• موشک Kh-90 ساخت چین و روسیه با برد 3,000 تا 4,000 کیلومتر

موشک های کروز سوپرسونیک

موشک های سوپرسونیک سریع تر از سرعت صوت حرکت می نمایند و معمولا از پیشرانه های رم جت استفاده می نمایند. برد آن ها معمولا 100 تا 500 کیلومتر است، اما می توانند مسافت های بیشتری را نیز طی نمایند.

نمونه ها:

• موشک 3M-54 Kalibr ساخت روسیه با بردی تا 4,500 کیلومتر
• موشک Kh-15 ساخت روسیه و چین با برد 300 کیلومتر
• موشک AGM-69 SRAM ساخت آمریکا با برد 200 کیلومتر

موشک های فروصوت دور برد

آمریکا، روسیه، هند، انگلیس، ایران، کره جنوبی، ترکیه، چین و پاکستان از جمله کشور هایی هستند که انواع مختلفی از موشک های کروز فروصوت دور برد را توسعه داده اند. این موشک ها از بردی بیش از یک هزار کیلومتر برخوردار هستند و در هر ساعت می توانند 800 کیلومتر پرواز نمایند.

وزن آن ها در زمان پرتاب معمولا حدود 1,500 کیلوگرم است و می توانند کلاهک جنگی متعارف یا کلاهک جنگی هسته ای را حمل نمایند. نسخه های اولیه از سامانه راهنمایی اینرسی استفاده می کردند. نسخه های جدیدتر از سامانه دقیق تر سیستم انطباق متقابل پشت سر هم جغرافیایی (TERCOM) و تطبیق صحنه به روش همبستگی ناحیه ای (DSMAC) استفاده می نمایند. بیشتر نسخه های جدید می توانند از ناوبری ماهواره ای استفاده نمایند.

نمونه ها:

• موشک BGM-129 Tomahawk ساخت آمریکا و انگلیس با برد 1,700 کیلومتر
• موشک Nirbhay ساخت هند با برد 1,000 کیلومتر
• موشک مشکات ساخت ایران با برد 2,000 کیلومتر

موشک های کروز فروصوت با برد متوسط

این موشک ها از اندازه، وزن و سرعت پروازی تقریبا مشابه با موشک های فروصوت دور برد برخوردار هستند.

نمونه ها:

• موشک Storm Shadow ساخت انگلیس، فرانسه و ایتالیا با برد 560 کیلومتر
• موشک بابر ساخت پاکستان با برد 700 کیلومتر
• موشک رعد ساخت ایران با برد 360 کیلومتر

موشک های کروز فروصوت برد کوتاه

این موشک ها وزنی حدود 500 کیلوگرم دارند و از بردی تا 300 کیلومتر برخوردار هستند.

نمونه ها:

• موشک آپاچی ساخت فرانسه با برد 100 تا 140 کیلومتر
• موشک C-802 ساخت چین با برد 120 تا 280 کیلومتر
• موشک Kh-59 ساخت روسیه با بردی بین 115 تا 285 کیلومتر