همه چیز درباره تاج محل (معرفی، تاریخچه و عکس) - پایگاه خبری شیرگاه نیوز

تاج محل مقبره شاه گورکانی شاه جهان و همسرش ارجمند بانو بیگم ملقب به ممتاز محل است. این بنا در سال 1025 هجری خورشیدی در شهر آگره هند ساخته شده است. این بنا یکی از عجایب هفت گانه جدید و مایه مباهات ایرانیان است.

ساخت این بنا به عهد گورکانیان (تیموریان) هند باز می گردد. در زمان فرمانروایی گورکانیان در هند، گورکانیان ایران از بین رفته بود و خاندان صفوی به روی کار آمده بودند. اگرچه گورکانیان از نوادگان چنگیزخان مغول بودند اما در دربار گورکانیان هند، فارسی زبان رسمی بود و فرهنگ ایرانی نفوذ قابل توجهی در این دربار داشت. به همین دلیل معماری تاج محل کاملا ایرانی است.

تاج محل به دستور شاه جهان برای یادبود از همسرش ممتاز محل که در سال 1631 فوت کرد بنا شده است. وى از شوهرش درخواست کرد که بعد از مرگش دوباره ازدواج نکند و براى او مقبره اى بسازد. شاه تصمیم گرفت بعد از مرگ همسرش با ساخت بنایی زیبا وعظیم همسرش را جاودانه کند. از اینرو آرامگاهی زیبا در کنار رود جمنا ساخت. وی قصد داشت برای خود نیز آرامگاهی در کران دیگر رود جمنا بسازد و این دو بنا را با پلی به یکدیگر متصل کند تا نشانه ای برای پیوند همیشگی او و همسرش باشد.

شاه می خواست بر خلاف نمای تاج محل که از مرمر سفید بود، آرامگاه خودش از مرمر سیاه ساخته گردد اما این آرامگاه هیچ وقت ساخته نشد. تاج محل جزو فهرست تازه از عجایب هفتگانه جهان است و برای انتخاب عجایب هفتگانه جهان از بیش از شصت میلیون نفر در سراسر جهان نظر سنجی شده است.

این بنا در شهر آگرا (پایتخت هند در آن موقع) ساخته شد. احمد لاهوری و برادرش استاد حمید لاهوری سرمعماران ایرانی سازنده تاج محل بودند. این بنای عظیم، در یک باغ پهناور 18 هکتاری قرار گرفته است، که در مرکز این باغ یک نهر آب طولانی وجود دارد که به شیوه باغ های ایرانی ساخته شده است. در داخل آرامگاه یا درگاه تاج محل (از عجایب هفتگانه جدید جهان در یونسکو) قبر شاه جهان و ارجمندبانو وجود دارد که با سنگ مرمر یکپارچه تزئین شده است و کنار سنگ مرمر قبر سمت راست به خط نسخ فارسی رایج دوره صفویه نوشته ای حک شده است.

تاریخچه تاج محل

تاج محل به فرمان جهان شاه (Shah Jahan)، یکی از امپراتورهای عظیم مغول از نسل تامرلان، به یادبود همسرش ممتاز محل (Mumtaz Mahal) ساخته شده است. در این دوره زمانه آشفته، باور عواطف و احساسات چنین قوی که منجر به 17 سال ازدواج و 13 فرزند و وفاداری این چنینی گردد کمی سخت است.

اما این یک واقعیت است - همه افسانه ها و داستان هایی که در باب عشق شاه به همسرش وجود دارد از یک حقیقت حرف می زنند: زمانی که برای اولین بار آن دو با هم روبه رو می شوند، جهان شاه چنان شیفته و دلباخته ممتاز محل می گردد که از آن لحظه به بعد هیچ توجهی به دیگر همسرانش نشان نمی دهد. اما ممتاز محل حین زایمان چهاردهمین فرزندش در سال 1631 درگذشت. با شنیدن این خبر شاه تمام مبارزات خود را کنار می گذارد، به خانه بازمی گردد و بقیه عمر خود را صرف ساختن آرامگاهی اختصاصی برای همسرش می نماید.

معماری ساختمان تاج محل و پیرامونش

بنای آرامگاه تاج محل برروی دو صفه روی هم قرار گرفته است. صفه اول 374 در 141 و صفه دوم 120 در 120 ذراع است. ساختمان مزار با طرح هشت بهشت طراحی و ساخته شده است. هشت بهشت یا هشت جنت نام نوعی طرح معماری است که بر اساس آن به طور معمول در وسط نقشه بنا یک فضای مرکزی غالبا گنبدی شکل وجود دارد که از مرکز آن چهار محور متقارن عبور می نماید.

در دو طرف شرقی و غربی عمارت مزار، دو ساختمان کاملا همانند به صورت متقارن ساخته شده است . بنایی که در سمت غرب عمارت قرار گرفته، مسجدی است که از سه گنبدخانه و سه ایوان ترکیب شده است. در جبهه شرقی مزار بنایی مشابه مسجد ساخته شده که میهمانخانه مجموعه است. تنها تفاوت این بنا با مسجد این است که محراب ندارد روی سنگفرش آن شکل جانماز ایجاد نشده است.

در بالای عمارت تاج محل، گنبد گلابی شکلی قرار گرفته است که دو پوسته است. ارتفاع گنبد اصلی از روی صفه بیش از 50 متر است. در چهار طرف گنبد اصلی، چهار عدد طاقی با گنبد کوچک قرار گرفته است. وجود چهار گنبد کوچک در چهار سوی گنبد اصلی، سنت و شیوه ای است که آن را در مقبره امیر اسماعیل سامانی در بخارا می توان ملاحظه کرد. بنابراین، خصوصیت مزبور را می توان از ویژگی های معماری ایرانی دانست.

چهار منار در چهارگوشه صفه عمارت مزار وجود دارد. این خصوصیت را باید به معماری گورکانی نسبت داد. ساختن چهار منار در چهارگوشه یک عمارت در دوره تیموری رایج شد و در دوره گورکانی و به ویژه در تاج محل، آنها را به صورت مستقل از ساختمان، در چهار گوشه صفه ساختند. وجود چهار منار در گوشه های صفه موجب شکل گیری فضایی بصری - روانی شده است که عمارت مزار در میان آن اهمیت ویژه ای می یابد، زیرا علاوه بر خصوصیات حجمی یگانه و ممتاز آن، تمام سطح آن را با سنگ مرمر سفید پوشانده اند، در حالی که سطح صفه اول و نیز مهمانخانه و مسجد واقع در دو سوی آن با سنگ سرخ پوشیده شده است.

در جلوی عمارت آرامگاه، باغی مربع شکل ساخته شده است. مربع یکی از شکل های کامل و به ویژه یکی از شکل های مهم و مقدس در فرهنگ طراحی معماری و شهرسازی ایرانی است. عرصه باغ نیز با طرح چهارباغ که یکی از مهمترین الگوهای طراحی باغ ایرانی است، ساخته شده است. در این شیوه، عرصه باغ توسط دو معبر متقاطع به چهار قسمت تقسیم می گردد. هر یک از این چهار عرصه نیز دوباره به چهار قسمت تقسیم می شد و این فرایند تا جای ممکن ادامه می یافت و فضای هر سطح با درختان و گلهای متنوع پوشیده می شد.

دروازه با شکوه ورودی باغ و مزار با نام جلوخان، در وسط جبهه متصل به باغ قرار گرفته و طرحی تقریبا مانند هشت بهشت اما به شکلی ساده دارد. جلوخان نوعی فضای شهری به حساب می آید که غالبا به عنوان فضایی رابط میان یک فضای معماری و یک فضای شهری مانند بازار، معبر یا میدان مورد استفاده قرار می گرفت. در طراحی مجموعه تاج محل، اصل سلسله مراتب (توجه به نحوه ترتیب، تنظیم و استقرار عناصر بر اساس اهمیت معنوی و نمادین فضاها) مورد توجه بوده است.

در این مجموعه، حرکت شخص از دنیوی ترین نماد (بازار) شروع می گردد و به اخروی ترین نماد مجموعه (مزار) منتهی می گردد. در این بین، میدان جلوخان فضایی رابط و برزخ گونه بین بازار و مزار (جهان و آخرت) است. حضور مزار در باغ را نیز می توان استعاره ای از حضور انسان در بهشت دانست. توجه به اصول تقارن، مرکزیت و ریتم نیز از دیگر ویژگی های این مجموعه است که آن را این چنین ارزشمند ساخته است.

در متون تاریخی به نام معمار این مجموعه اشاره نشده است اما در برخی از متن های متأخر، از استاد عیسی نام برده شده که برخی او را اهل شیراز و عده ای وی را اهل استانبول دانسته اند. برخی از پژوهشگران نیز به یک نسخه خطی اشاره نموده اند که در آن به استاد عیسی شیرازی نقشه نویس و امانت خان شیرازی طغرانویس اشاره شده است. علاوه بر این، در برخی متون به شخصی به نام استاد احمد لاهوری اشاره شده است.

نکات جالب درباره تاج محل

• گفته می گردد برای ساخت این بنا بیست هزار کارگر، استادکار، معمار، سنگ تراش، نقاش، فلزکار و جواهرتراش به مدت بیست و دو سال از نقاط مختلف آسیا به خصوص ایران، شبه قاره هند، آسیای میانه و آناتولی شرکت داشته اند.
• بنای تاج محل در ساعات مختلف روز رنگ های متفاوتی به خود می گیرد به طوری که در هنگام صبح به رنگ صورتی، در عصر به رنگ سفید شیری، و در شب وقتی نور ماه روی آن می افتد به رنگ طلایی است. گفته می گردد استفاده از چنین ایده ای در این بنا نشان دهنده ذات تغییرپذیر انسان است که این مسئله در اخلاق و رفتار همسر شاه جهان کاملا نمود داشته است.
• طراحی و اجرای این بنا 17 سال به طول انجامیده است.
• به نوشته تاریخ نگاران، شاه جهان در پی درگذشت محبوب ترین همراه زندگی اش خلعت شاهانه اش را به عبای سفید عوض کرد و یک سال سوگوار بود. شاهی که قبلا برای توسعه دامنه سلطنتش خون فراوانی ریخته بود، گوشه نشین شد و برای مدتی دخترش جهان آرا به امور دولتداری پرداخت. روایت حاکی است که موهای سیاه شاه جهان طی یکی دو ماه سوگواری سفید شد.
• در دو طرف بنای اصلی دو بنای کوچک تر و قرینه به چشم می خورد که در سمت غرب یک مسجد سه گنبدی وجود دارد که از ماسه سنگ (قهوه ای مایل به قرمز) ساخته شده و در شرق بنایی است که زمانی از آن به عنوان مهمان سرا به کار می رفته است.
• هر چهار وجه تاج محل به صورت قرینه ساخته شده اند و در طراحی آن از اصول تقارن در معماری به زیبایی استفاده شده است.
• از بیش از هزار فیل برای جابه جایی و حمل و نقل مواد و مصالح مورد احتیاج ساخت تاج محل استفاده شده است.
• در طول شورش های سال 1857 در هند بسیاری از سنگ های قیمتی این بنا توسط انگلیسی ها از دیوارهای تاج محل جدا شد.

گروه گردشگری خبرنگاران