داستان مسجدی 110 ساله در قلب تهران - پایگاه خبری شیرگاه نیوز

به گزارش ایکنا، روز جهانی مسجد بهانه ای شد تا با حضور در یکی مساجد قدیمی تهران، گزارشی از معماری و هنر اسلامی این مسجد تهیه کنیم.

اگر در محله های حوالی بازار تهران رفت و آمد داشته باشید، قطعاً نام محله امیر بهادر را که از قدیمی ترین محله های تهران است شنیده اید و اگر گذرتان به این محله، خیابان وحدت اسلامی و بازار شاپور افتاده باشد، احتمالاً مسجدی قدیمی با سردری کاشی کاری شده و آجری و دری چوبی توجه شما را جلب نموده است. این مسجد قدیمی و باصفا در ابتدای خیابانی به نام بشیری واقع شده است؛ قدمت و اصالتی که با یک نگاه خود را عیان می نماید. در بالای درِ این مسجد با خط نستعلیق روی شیشه نوشته شده است:

بسم الله رحمان الرحیم، مسجد مرحوم حاجی استاد حسن ملقب به صنیع الدیوان سنه 1333 110 سال از ساخت این مسجد می گذرد و با حضور در آن، متوجه قبار تاریخ طی شده این مسجد می شویم.

این مسجد به همت استاد حاج حسن صنیع الدیوان؛ معمار دوره قاجاریه ساخته شد. محلی که مسجد در آن ساخته شده است منزل مسکونی این استاد برجسته بوده و آن را وقف مسجد نموده است. استاد حاج حسن صنیع الدیوان این مسجد را با یاری استاد حسین لرزاده که معمار های مشهور زمان است، ساخته است.

سبکی که برای ساخت این مسجد قدیمی به کار گرفته شده، طاق ضربی با آجر های قرمز، دیوار های بلند آجری و هشتی های بلند و کاشی کاری روی طاق هاست که در زمان قاجار مرسوم بوده است. مسجد صنیع الدیوان، مسجدی به سبک آثار دوره زندیه و قاجاریه است. درون مسجد بار طاق ها را ستون های سنگی خاکستری بر دوش گرفته اند و در نمایی یادآور مسجد وکیل شیراز است.

صنیع الدیوان نظم خاصی در ساخت مسجد به کار برده است. همچنان که آجر های این مسجد را با دقت روی هم می گذارد وقفنامه ای کامل بر موقوفه خود می نویسد. در این وقف نامه عایدی های مسجد را به صد قسمت تقسیم می نماید. هزینه های مسجد بخشی از این عایدی ها را به خود اختصاص داده است، مناسبت های مختلف سهم خود را از این عایدی دارند و برنامه هر مناسبت با هزینه آن معین شده است. این امر خبر از هوشمندی این واقف و معمار دوره قاجاری دارد. اکنون اداره اوقاف بر حسب این صد بند هزینه های مسجد را رسیدگی می نماید.

وقف نامه مسجد حاج حسن بر روی سنگی سفید که در یکی از ایوان ها حکاکی شده است. صنیع الدیوان بعلاوه وقفنامه مسجد خود را روی زیلویی نقش می زند و بر کاشی های طاقی در شبستان هم می نگارد. متاسفانه زیلو در گذر زمان می پوسد در حالی که سنگ نوشته در حیاط مسجد همچنان پایدار است.

جالب اینکه همزمان با ساخت این مسجد خانه امیربهادر ساخته می گردد که اکنون کانون مفاخر ایران است. خیابان بشیری با وجود این مسجد قدیمی و با اصالت از نمای زیبایی برخوردار است و مسجد صنیع الدیوان همانند نگینی آن را زیباتر نموده است.

تولیت این مسجد در زمان زندگی حاج حسن صنیع الدیوان به پسرش واگذار می گردد و او هم به موقوفات حاج حسن می افزاید. موقوفاتی در شهر ری، که متاسفانه تبدیل به پارک شده است.

مسجد بعد ها به لحاظ ظاهری متحول می گردد در حقیقت دچار افول در هویت خود می گردد. متولی وقت تصمیم می گیرد نمای داخلی را تغییر دهد. دیوار های آجری را سیمان می نماید و بافت سنتی را باسیمان می پوشاند و طاقچه ها را پنهان می نماید. معماری مسجد از حالت سنتی به حالتی بی هویت تغییر می یابد. آجر های قرمز کوره ای با سیمان و رنگ پوشیده می شوند و مسجد هویت خود را گم می نماید. در حالی که دیگر نه نشانی از معماری لرزاده می ماند و نه شباهتی به تفکرات صنیع الدیوان دارد! گویی آرزو های صنیع الدیوان را دفن نموده باشند.

خوشبختانه شهرداری تهران و میراث فرهنگی سر در این مسجد نامی را از دفن نجات می دهند. تولیت آن موقع مسجد، طاقچه های درون مسجد را با آجر پر نموده و سیمان می نماید. آنچنانکه با دیوار همسان می گردد. گویی طاقچه ای وجود نداشته است!

اکنون، اما مسجد از زیر آوار بی هویتی عایدیه است. سیمان ها تراشیده شده و آجر ها خودنمایی می نمایند. طاقچه ها خالی شده و معنا پیدا نموده اند. محراب همانند روز اول شده و بلندای خود را فریاد می زند. اما کاشی های طاق ها، دیگر رنگ و لعاب قدیم را ندارند. مسجد حیات تازه خود را پیدا نموده است و محملی مناسبی برای نمازگزاران و علاقه مندان معماری اصیل ایرانی شده است.